Wśród gotyckich zabytków Wrocławia szczególne miejsce zajmuje kościół Świętego Krzyża — budowla o niezwykłej historii, związanej z postacią księcia Henryka IV Probusa, jednego z najwybitniejszych władców śląskich epoki Piastów. Powstały w XIII wieku, kościół ten nie tylko stanowił manifest potęgi i pobożności księcia, lecz także był świadectwem jego dramatycznych dziejów i duchowego pojednania.
Od młodzieńczych ideałów po polityczne burze
Henryk IV, syn księcia wrocławskiego, był wychowankiem dworu czeskiego króla Ottokara II, gdzie nabrał ogłady i zainteresowania kulturą rycerską oraz poezją dworską. W kronikach wspominany jest jako Heinrich von Presla, uczestnik grona minnesingerów — poetów i śpiewaków rycerskich. Otaczał się poetami i artystami, a sam Tannhäuser miał w nim widzieć „umiłowanego władcę pokoju i honoru”.
Jego młodość naznaczona była zarówno dążeniem do kultury i sprawiedliwości, jak i zamiłowaniem do nauki oraz sztuki. Wrodzona łagodność i poczucie estetyki łączyły się w nim z polityczną ambicją – Henryk dążył do zjednoczenia Śląska i wzmocnienia władzy książęcej.
Konflikt z biskupem i narodziny fundacji
Po śmierci Władysława salzburskiego w roku 1270 Henryk objął władzę we Wrocławiu. Wkrótce jednak popadł w spór z biskupem Tomaszem II, człowiekiem równie dumnym, co nieustępliwym. Spór dotyczył przede wszystkim dziesięcin i praw kościelnych, ale szybko przerodził się w otwarty konflikt polityczny.
W 1276 roku książę doprowadził do wygnania biskupa z Wrocławia. Pokój zawarty rok później nie trwał długo. Henryk, nie chcąc ustąpić, ponownie zbrojnie wystąpił przeciw Tomaszowi, otaczając jego siedzibę w Raciborzu. Wreszcie, po latach zatargu, doszło do wzruszającej sceny pojednania: książę, padając przed biskupem na kolana, wyznał winy słowami z Ewangelii: „Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i przed tobą.”
Biskup, poruszony łzami władcy, przytulił go do serca, a następnie wspólnie udali się do kościoła św. Mikołaja, gdzie odprawiono uroczystą mszę pojednania. Dla upamiętnienia tego wydarzenia Henryk IV ufundował nowy kościół — na cześć Świętego Krzyża i św. Bartłomieja.
Cudowny znak i budowa świątyni
Podczas kopania fundamentów robotnicy natrafili na korzeń drzewa o kształcie krzyża, po obu stronach którego widniały naturalne figury przypominające modlących się ludzi. Książę uznał to za znak Boży i złożył ślubowanie wzniesienia świątyni właśnie w tym miejscu. Tak powstały dwa połączone ze sobą kościoły: dolny — św. Bartłomieja, i górny — św. Krzyża.
Świątynia, wznoszona z cegły w duchu wczesnego gotyku śląskiego, ukończona została w XIV wieku. W roku 1295 konsekrowano jej chór. Jej dwupoziomowa konstrukcja – dolny, mroczny i pokutny kościół św. Bartłomieja oraz jasny, wzniesiony ku górze kościół św. Krzyża – stanowiła symbol drogi duchowej: od pokuty ku odkupieniu.
Architektura i wnętrze
Kościół Świętego Krzyża należy do najpiękniejszych przykładów architektury ceglanej. Cechuje go lekkość, smukłość i harmonia proporcji. Wnętrze prowadzi ku ołtarzowi, który zdobi obraz wykonany przez Krausego z Frankensteina, przedstawiający wielki ołtarz Boży.
W grobowcu przed ołtarzem spoczywa sam fundator – Henryk IV Probus – w zbroi i książęcym płaszczu, z orlim herbem u stóp. Jego nagrobek, wykonany wkrótce po śmierci, uchodzi za jedno z najwybitniejszych dzieł śląskiej rzeźby XIII wieku. Obok znajdują się relikwie świętych Benedykta Polaka i Iwona Odrowąża, przysłane z Rzymu.
Zwraca uwagę również marmurowa tablica z XV wieku przy wejściu do dolnego kościoła oraz rzeźbione framugi okienne z XIV stulecia. Na południowej stronie świątyni widnieje herb z czarnym orłem, a z jego szczytów wznoszą się gotyckie wieże, które po dziś dzień górują nad Ostrowem Tumskim.
Budowla przetrwała stulecia burz, wojen i reformacji. Dziś stanowi jeden z najcenniejszych zabytków Wrocławia i całego Śląska – nie tylko architektonicznie, lecz także duchowo.
Źródło:
Tygodnik Illustrowany. T. 1, nr 26 (24=12 marca 1860)
Dodaj komentarz